Γάμος και προίκα στο Βυζάντιο

                                        

                                                       Γάμος και προίκα στο Βυζάντιο


                  Η γέννηση κοριτσιού δεν έφερνε χαρά. Αιτία ήταν ότι το κορίτσι δεν αποτελούσε άτομο ικανό για εργασία αλλά και γιατί θα υπήρχε και η υποχρέωση προίκας . Για τους φτωχούς πολυφαμελίτες ανθρώπους, το βάρος της προίκας ήταν πολύ μεγάλο. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο της εγκατάλειψης του κοριτσιού ή της εκμετάλλευσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νόμος επέτρεπε την πώληση παιδιού μετά τη γέννησή του, αλλά μόνο σε πολύ φτωχούς γονείς. Σκοπός της προίκας ήταν η συντήρηση των παιδιών. Γι αυτό κι όταν πέθαινε η γυναίκα η προίκα ανήκε στα παιδιά της. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σύζυγος, αν και διαχειριζόταν την προίκα ,δεν μπορούσε εύκολα να την σπαταλήσει. Η γυναίκα μάλιστα μπορούσε να προσφύγει σε δικαστήριο, αν έκρινε ότι ο άντρας της δεν διαχειριζόταν σωστά την προίκα της. Αν πάλι χήρευε η σύζυγος, τότε γινόταν αυτή διαχειριστής της περιουσίας του μακαρίτη και προστάτης των παιδιών. Με άλλα λόγια αναγνωριζόταν ως αρχηγός της οικογενείας, φτάνει να μην ξαναπαντρευόταν.
                    Τα κορίτσια που δεν είχαν προίκα πήγαιναν σε μοναστήρι  καθώς δεν υπήρχε περίπτωση να παντρευτούν. Το μοναχικό βίο ακολουθούσαν και οι γυναίκες της μέσης και ανώτερης τάξης συνήθως μετά το θάνατο του άνδρα τους ή μετά από κάποια συμφορά. Τα κορίτσια  ετοιμάζονταν για το γάμο από την ηλικία  των  12 ή 13 ετών και τα αγόρια από τα 14 ή 15. Η αιτία που κρινόταν κατάλληλη για γάμο μια τόσο μικρή ηλικία ήταν η μεγάλη θνησιμότητα της εποχής.
                     Οι γάμοι γινόταν με προξενιά και η μεσολάβηση της προξενήτρας γινόταν με αμοιβή. Τον πρώτο και τελευταίο λόγο τον είχε ο πατέρας . Αργότερα με τη νομοθεσία των Ισαύρων - στην προσπάθειά τους να ενισχύσουν τη μητέρα και να ισχυροποιήσουν τους οικογενειακούς θεσμούς - απαιτείται η συγκατάθεση και των δύο γονέων για τη σύναψη γάμου. Όμως όταν οι Μακεδόνες ανήλθαν στην εξουσία επανέφεραν σε ισχύ την πατρική εξουσία στο θέμα του γάμου.
                 Ο ρόλος της μάνας  ήταν αυτός που ολοκλήρωνε τη γυναίκα ως προσωπικότητα. Σε περίπτωση αδυναμίας τεκνοποίησης μπορούσε ο σύζυγος να ζητήσει διαζύγιο. Διαζύγιο μπορούσε να ζητήσει και η γυναίκα σε περίπτωση μοιχείας ή κακομεταχείρισης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε περίπτωση εξωσυζυγικής σχέσης δεν ετίθετο θέμα μοιχείας και δεν μπορούσε να ζητήσει διαζύγιο. Ο Ιουστινιανός με τη νομοθεσία του, κάτω από την πίεση της εκκλησίας, απαγόρευσε τη συναινετική λύση του γάμου, με εξαίρεση λόγω επιλογής του μοναχικού βίου.

           Νόμος περί διαζυγίου που εξέδωσε το 331 ο Μέγας Κωνσταντίνος: "Όταν μια γυναίκα στείλει αναγγελία διαζυγίου, θα πρέπει να ερευνώνται μόνο οι ακόλουθες κατηγορίες: υπάρχουν αποδείξεις ότι αυτός είναι φονιάς, μάγος ή τυμβωρύχος; Αν ναι, τότε αυτή η γυναίκα θα πρέπει να επαινείται και να ανακτά όλη την προίκα της. Αν όμως έχει στείλει αναγγελία διαζυγίου για λόγους ανεξάρτητους από αυτές τις τρεις κατηγορίες, θα πρέπει να αφήσει ακόμα και την τελευταία φουρκέτα της στο σπίτι του συζύγου της και να εκτοπισθεί σε κάποιο νησί για τη μεγάλη της έπαρση. Αν οι άνδρες στείλουν αναγγελία διαζυγίου, θα πρέπει να ερευνηθούν οι εξής τρεις κατηγορίες: επιθυμούν να αποκηρύξουν μια μοιχαλίδα, μάγισσα ή μαστροπό; Αν κάποιος άνδρας διώξει τη σύζυγό του η οποία δεν έχει αποδεδειγμένα σχέση με αυτές τις κατηγορίες, θα πρέπει να της επιστρέψει όλη την προίκα και ο ίδιος να μην ξαναπαντρευτεί. Αν πράγματι πράξει κάτι τέτοιο, επιτρέπεται στην τέως σύζυγο να εισέλθει στο σπίτι του και να μεταβιβάσει στον εαυτό της όλη την προίκα της δεύτερης συζύγου, ως αποζημίωση για τη ζημιά που υπέστη.
                        G. Clarck, Οι γυναίκες στην όψιμη αρχαιότητα

                    Η μοιχαλίδα γυναίκα μπορούσε να σκοτωθεί από το σύζυγό της. Αργότερα επί Λέοντος Σοφού η ποινή αυτή μετριάσθηκε σε κόψιμο της μύτης και διαπόμπευση. Εννοείται ότι η ποινή που ίσχυε για τις γυναίκες μοιχαλίδες δεν εφαρμοζόταν στους άνδρες μοιχούς. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος (ο οποίος βλέπει ότι η μοιχευόμενη γυναίκα τιμωρείται, ενώ ο μοιχός θεωρείται ανεύθυνος) φωνάζει: "ου δέχομαι ταύτην την νομοθεσίαν, ουκ επαινώ την συνήθειαν".  Να σημειωθεί  ότι ο άντρας θεωρείται μοιχός μόνο όταν έχει σχέση με παντρεμένη γυναίκα και μάλιστα μοιχός όχι έναντι της γυναικός του, αλλά μόνο έναντι του συζύγου της άλλης γυναίκας.