Μονή Δαφνίου

           Η Μονή Δαφνίου βρίσκεται στο Χαϊδάρι, 11 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας. Από το 1990 αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Στο σεισμό του 1999 υπέστη σοβαρές ζημιές. Μέχρι σήμερα είναι κλειστή για το κοινό λόγω των εργασιών αποκατάστασης.  Η προέλευση της ονομασίας της μονής έχει συνδεθεί από τους περισσότερους ερευνητές με το αρχαίο ιερό του Δαφναίου ή Δαφνηφόρου Απόλλωνα, στη θέση του οποίου έχει χτιστεί το μοναστήρι. Κάποιοι κίονες ιωνικού ρυθμού του αρχαίου ναού χρησιμοποιήθηκαν και πάλι. Σήμερα έχει διασωθεί μόνο ένας, ενώ οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο από το Λόρδο Έλγιν. Κάποιοι άλλοι την αποδίδουν στις δάφνες που προφανώς αφθονούσαν στην περιοχή και ενδεχομένως συνδέονται και με την ίδρυση του αρχαίου ιερού,  Η ονομασία της μονής Δαφνίου έχει συσχετιστεί και με την Παναγία της Δάφνης στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την παράδοση που διηγήθηκε η ηλικιωμένη μοναχή Μάρθα γύρω στο 1870 στον Γεώργιο Λαμπάκη (1854-1912), η ονομασία καθώς και η ίδρυση του Δαφνίου σχετίζονται με τη βασιλοπούλα Δάφνη.

                Ο κυρίως ναός είναι ένα βυζαντινό μνημείο του 11ου αιώνα. Σώζονται τα περίφημα ψηφιδωτά, τα καλύτερα διατηρημένα της πρώτης περιόδου (Δυναστεία Κομνηνών, 1100 περίπου) με  την αυστηρή και ιερατική απεικόνιση του Παντοκράτωρα Χριστού στο εσωτερικό του τρούλου, κύριο χαρακτηριστικό της Μακεδονικής εποχής.

          Μετά τη λεηλασία της μονής από τους Σταυροφόρους το 1205, ο Όθων ντε λα Ρος, Δούκας των Αθηνών, την παραχώρησε σε Γάλλους μοναχούς. Οι Γάλλοι μοναχοί ανοικοδόμησαν τον Εξωνάρθηκα, πρόσθεσαν έναν περίβολο γύρω από το μοναστήρι καθώς και άλλες αλλαγές μέχρι και την εκδίωξή τους από τους Τούρκους, όταν η μονή παραδόθηκε το 1458 και πάλι στους ορθόδοξους μοναχούς. Με το πέρασμα των αιώνων η μονή ερημώθηκε. Οι εργασίες αποκατάστασής της ξεκίνησαν μόλις το 1888.

             Τα κτήρια που συναντά ο σημερινός επισκέπτης της μονής Δαφνίου αντικατοπτρίζουν εν πολλοίς την εικόνα που είχε το μνημείο κατά τον 11ο και τον 12ο αιώνα, δηλαδή την εποχή της μεγάλης του ακμής. Χτίστηκε σε στρατηγική θέση, στο στενό πέρασμα που ελέγχει την πρόσβαση προς την Αθήνα από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Ισχυρή είναι και η οχύρωση που το περιβάλλει. Ο μνημειώδης χαρακτήρας των κτισμάτων και η λαμπρή διακόσμησή τους έχει οδηγήσει τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι ο ιδρυτής της Μονής ήταν κάποιος υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος ή ακόμα και κάποιος αυτοκράτορας. Έτσι εξηγείται και η σαφής κωνσταντινουπολίτικη επίδραση που παρατηρείται τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην ψηφιδωτή διακόσμηση του καθολικού της μονής. Είναι, μάλιστα, σχεδόν βέβαιο ότι για την ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού είχαν κληθεί τεχνίτες, κτίστες, γλύπτες και ψηφοθέτες από την Κωνσταντινούπολη.

             Tο καθολικό της μονής Δαφνίου ανήκει στον σύνθετο οκταγωνικό αρχιτεκτονικό τύπο- αποτελεί μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα του τύπου αυτού στον ελλαδικό χώρο. Εξωτερικά, ο κυρίως ναός δίνει την εντύπωση μεγάλου κύβου, που υποστηρίζει έναν πλατύ αλλά και υψηλό τρούλο. Εσωτερικά, ο βαρύς τρούλος «πατάει» σε οκτώ ισχυρά τετράπλευρα στηρίγματα (πεσσούς), τέσσερα ελεύθερα και τέσσερα ενσωματωμένα στους τοίχους. Ο χαρακτηρισμός οκταγωνικός προκύπτει από την οκταπλή στήριξη του τρούλου. Οι πεσσοί διαταγμένοι ανά ζεύγη σχηματίζουν τέσσερις γωνιακές κόγχες (ημιχώνια), οι οποίες γεφυρώνουν τις γωνίες του τετραγώνου της βάσης και το μετατρέπουν σε οκτάγωνο. Σε αυτό στηρίζεται ο τρούλος μέσω οκτώ μικρών σφαιρικών τριγώνων που σχηματίζονται μεταξύ των τόξων που συνδέουν τα οκτώ στηρίγματα.