Ήταν η πρώτη φορά όπου τα δύο στρατεύματα θα εμπλέκονταν σε μάχη μεγάλης κλίμακος, σε ένα πεδίο ιδανικό για την ανάπτυξη ιππικού. Η τακτική του αυτοκρατορικού στρατεύματος δεν διέφερε από εκείνη που χρησιμοποιούσε πάντοτε μέχρι τότε. Βασιζόμενοι στον βαρύτερο οπλισμό τους, οι Έλληνες κρατούσαν την συνοχή της παράταξης, επιδιώκοντας να εμπλακούν γρήγορα σε μάχη εκ του συστάδην με τους ελαφρά οπλισμένους Σελτζούκους. Αυτή η τακτική λειτουργούσε αιώνες τώρα, εναντίον των αραβικών στρατευμάτων, αλλά δεν μπορούσε να βρει εφαρμογή και εναντίον των νέων αντιπάλων τους.
Οι Σελτζούκοι ιππείς αδιαφορούσαν για τη συνοχή του σχηματισμού τους. Συνηθισμένοι στις αιφνιδιαστικές επιδρομές, τις ενέδρες και τις τακτικές παρενόχλησης, υστερούσαν στην μάχη σώματος με σώμα. Η τακτική τους βασιζόταν στις πυκνές, φευγαλέες βολές βελών και την ταχύτητα ελιγμών: έβαλαν από ασφαλή απόσταση, απομακρύνονταν γρήγορα και επέστρεφαν για την επόμενη βολή. Η παρατεταμένη αυτή τακτική μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην απόγνωση έναν αντίπαλο ο οποίος είχε μάθει να μάχεται εκ του συστάδην, αλλά τώρα αντιμετώπιζε έναν εχθρό που δεν μπορούσε καν να αγγίξει. Οι βραδύτεροι Βυζαντινοί ιππείς κατεδίωκαν τους ταχυκίνητους αντιπάλους τους, αδιαφορώντας για τις απώλειες. Κατά την καταδίωξη η συνοχή τους διεσπάτο και τότε οι Σελτζούκοι ανέστρεφαν γρήγορα τα άλογά τους, κύκλωναν την πλησιέστερη μονάδα και την εξολόθρευαν τμηματικά
Οι Σελτζούκοι ιππείς αδιαφορούσαν για τη συνοχή του σχηματισμού τους. Συνηθισμένοι στις αιφνιδιαστικές επιδρομές, τις ενέδρες και τις τακτικές παρενόχλησης, υστερούσαν στην μάχη σώματος με σώμα. Η τακτική τους βασιζόταν στις πυκνές, φευγαλέες βολές βελών και την ταχύτητα ελιγμών: έβαλαν από ασφαλή απόσταση, απομακρύνονταν γρήγορα και επέστρεφαν για την επόμενη βολή. Η παρατεταμένη αυτή τακτική μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην απόγνωση έναν αντίπαλο ο οποίος είχε μάθει να μάχεται εκ του συστάδην, αλλά τώρα αντιμετώπιζε έναν εχθρό που δεν μπορούσε καν να αγγίξει. Οι βραδύτεροι Βυζαντινοί ιππείς κατεδίωκαν τους ταχυκίνητους αντιπάλους τους, αδιαφορώντας για τις απώλειες. Κατά την καταδίωξη η συνοχή τους διεσπάτο και τότε οι Σελτζούκοι ανέστρεφαν γρήγορα τα άλογά τους, κύκλωναν την πλησιέστερη μονάδα και την εξολόθρευαν τμηματικά
Η παράταξη μάχης των Βυζαντινών προωθήθηκε με αργό αλλά σταθερό ρυθμό προς το ύψωμα που διακρίνονταν οι παρατεταγμένοι Σελτζούκοι. Οι εχθροί άρχισαν να προσβάλλουν τους βυζαντινούς με καταιγισμό βελών.
Η φάλαγγα με επικεφαλής το Ρωμανό επιβράδυνε, για να αποφύγει την άμεση εμπλοκή. Οι πτέρυγες άρχισαν να δέχονται σφοδρή επίθεση από πυκνές ομάδες Σελτζούκων, που επιτίθονταν, υποχωρούσαν και ξανά επιτίθονταν. Η παράταξη των Βυζαντινών υπέκυπτε στην πίεση και η συνοχή του σχηματισμού χαλάρωνε αργά αλλά σταθερά. Προτού βρεθούν σε απόσταση βολής, οι πτέρυγες είχαν υποχωρήσει, αφήνοντας ακάλυπτο το κέντρο. Με τη συνεχή παρενόχληση από τους ελαφρά οπλισμένους Τούρκους ιππείς, ο Ρωμανός συνέχισε να προπορεύεται σε μια δύσκολη ανηφορική διαδρομή, καταδιώκοντας τους Τούρκους που υποχωρούσαν, με τις δυο του πτέρυγες όμως να έχουν μείνει πίσω.
Προς το μεσημέρι η φάλαγγα του Ρωμανού λεηλάτησε το άδειο τουρκικό στρατόπεδο. Οι Βυζαντινοί είχαν εδραιωθεί στη βραχώδη τοποθεσία, στους πρόποδες του βουνού, χωρίς καμία κάλυψη από τους πλαγιοφύλακες. Οι απώλειες ήταν ασήμαντες σε σχέση με την επιτυχία. Ο Ρωμανός είχε καταφέρει να << πήξει το Χάρακά>> (να στήσει στρατόπεδο), εκεί που στρατοπέδευαν οι Τούρκοι, όπως είχε πει κατά την απάντηση του στις προτάσεις του Αλπ Αρσλάν. Ωστόσο δεν είχε καταφέρει τον αντικειμενικό του στόχο: να συντρίψει τον εχθρό, συν το γεγονός ότι ήταν ακάλυπτος και από τις πτέρυγές του και από την οπισθοφυλακή του Ανδρόνικου Δούκα. Ήλπιζε πως όταν οι Τούρκοι θα άγγιζαν τους πρόποδες του βουνού δεν θα είχαν άλλη επιλογή παρά να γυρίσουν και να τους αντιμετωπίσουν σε μάχη. Αλλά τότε αντίκρισε μπροστά του τις υπώρειες του Σουφάν: απόκρημνα μονοπάτια και αποξηραμένες ρεματιές, όπου κατέφευγαν οι Τούρκοι - έδαφος ιδανικό για ενέδρα. Γύρισε πίσω και κοίταξε τον αυτοκρατορικό χάρακα να απέχει χιλιόμετρα. Η μέρα έπεφτε, η κούραση όλων ήταν μεγάλη, η απειλή αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν μεγάλη. Ήταν μάταιο να συνεχίσει. Διέταξε τον τουβάτορα να σαλπίσει υποχώρηση, με τους στρατηγούς να διαδίδουν το σύνθημα για την αναστροφή του μετώπου. Άρχιζε υποχώρηση, χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή με τη δεύτερη γραμμή.
Ο Βρυέννιος με τους επίλεκτους στρατιώτες της αριστερής πτέρυγας εξακολουθούσαν να δέχονται αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Τελικά διατάζει κι αυτός τακτική υποχώρηση. Ο βυζαντινός στρατός υποχωρούσε με έναν περίεργο τρόπο: η αριστερή πτέρυγα πορευόταν κατά πολύ της κεντρικής φάλαγγας. Στο μεταξύ οι άπειροι θεματικοί στρατιώτες της δεξιάς πτέρυγας του Αλυάτη, μόλις αντιλήφθηκαν το σήμα της υποχώρησης, το εξέλαβαν ως ήττα και άρχισαν να υποχωρούν πανικόβλητοι. Ο Αλυάτης δεν μπόρεσε να ανατρέψει την κατάσταση, ήταν η πρώτη φορά που πολεμούσαν μαζί του και ανεκπαίδευτοι όπως ήταν, πολεμώντας εναντίον ενός ευέλικτου εχθρού με αιφνιδιαστικές ενέδρες, στράφηκαν σε άτακτη φυγή προς το Μαντζικέρτ.
Είναι η καθοριστική στιγμή που μια διαφαινόμενη νίκη θα μετατραπεί σε απρόσμενη ήττα. Τη σύγχυση, την απουσία επικοινωνίας των γραμμών, θα την εκμεταλλευτεί ο σουλτάνος. Ο Αλπ Αρσλάν, παρακολουθώντας την εξέλιξη της μάχης από τους πρόποδες του λόφου, διέταξε αμέσως την εφεδρεία των 5.000 ιππέων του να σπεύσει προς ενίσχυση των συντρόφων τους, καθώς εκείνοι ανασυγκροτούσαν γρήγορα τις τάξεις τους και ρίχνονταν στην αντεπίθεση, τοξεύοντας τα νώτα των αντιπάλων τους.
Η φάλαγγα με επικεφαλής το Ρωμανό επιβράδυνε, για να αποφύγει την άμεση εμπλοκή. Οι πτέρυγες άρχισαν να δέχονται σφοδρή επίθεση από πυκνές ομάδες Σελτζούκων, που επιτίθονταν, υποχωρούσαν και ξανά επιτίθονταν. Η παράταξη των Βυζαντινών υπέκυπτε στην πίεση και η συνοχή του σχηματισμού χαλάρωνε αργά αλλά σταθερά. Προτού βρεθούν σε απόσταση βολής, οι πτέρυγες είχαν υποχωρήσει, αφήνοντας ακάλυπτο το κέντρο. Με τη συνεχή παρενόχληση από τους ελαφρά οπλισμένους Τούρκους ιππείς, ο Ρωμανός συνέχισε να προπορεύεται σε μια δύσκολη ανηφορική διαδρομή, καταδιώκοντας τους Τούρκους που υποχωρούσαν, με τις δυο του πτέρυγες όμως να έχουν μείνει πίσω.
Προς το μεσημέρι η φάλαγγα του Ρωμανού λεηλάτησε το άδειο τουρκικό στρατόπεδο. Οι Βυζαντινοί είχαν εδραιωθεί στη βραχώδη τοποθεσία, στους πρόποδες του βουνού, χωρίς καμία κάλυψη από τους πλαγιοφύλακες. Οι απώλειες ήταν ασήμαντες σε σχέση με την επιτυχία. Ο Ρωμανός είχε καταφέρει να << πήξει το Χάρακά>> (να στήσει στρατόπεδο), εκεί που στρατοπέδευαν οι Τούρκοι, όπως είχε πει κατά την απάντηση του στις προτάσεις του Αλπ Αρσλάν. Ωστόσο δεν είχε καταφέρει τον αντικειμενικό του στόχο: να συντρίψει τον εχθρό, συν το γεγονός ότι ήταν ακάλυπτος και από τις πτέρυγές του και από την οπισθοφυλακή του Ανδρόνικου Δούκα. Ήλπιζε πως όταν οι Τούρκοι θα άγγιζαν τους πρόποδες του βουνού δεν θα είχαν άλλη επιλογή παρά να γυρίσουν και να τους αντιμετωπίσουν σε μάχη. Αλλά τότε αντίκρισε μπροστά του τις υπώρειες του Σουφάν: απόκρημνα μονοπάτια και αποξηραμένες ρεματιές, όπου κατέφευγαν οι Τούρκοι - έδαφος ιδανικό για ενέδρα. Γύρισε πίσω και κοίταξε τον αυτοκρατορικό χάρακα να απέχει χιλιόμετρα. Η μέρα έπεφτε, η κούραση όλων ήταν μεγάλη, η απειλή αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν μεγάλη. Ήταν μάταιο να συνεχίσει. Διέταξε τον τουβάτορα να σαλπίσει υποχώρηση, με τους στρατηγούς να διαδίδουν το σύνθημα για την αναστροφή του μετώπου. Άρχιζε υποχώρηση, χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή με τη δεύτερη γραμμή.
Ο Βρυέννιος με τους επίλεκτους στρατιώτες της αριστερής πτέρυγας εξακολουθούσαν να δέχονται αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Τελικά διατάζει κι αυτός τακτική υποχώρηση. Ο βυζαντινός στρατός υποχωρούσε με έναν περίεργο τρόπο: η αριστερή πτέρυγα πορευόταν κατά πολύ της κεντρικής φάλαγγας. Στο μεταξύ οι άπειροι θεματικοί στρατιώτες της δεξιάς πτέρυγας του Αλυάτη, μόλις αντιλήφθηκαν το σήμα της υποχώρησης, το εξέλαβαν ως ήττα και άρχισαν να υποχωρούν πανικόβλητοι. Ο Αλυάτης δεν μπόρεσε να ανατρέψει την κατάσταση, ήταν η πρώτη φορά που πολεμούσαν μαζί του και ανεκπαίδευτοι όπως ήταν, πολεμώντας εναντίον ενός ευέλικτου εχθρού με αιφνιδιαστικές ενέδρες, στράφηκαν σε άτακτη φυγή προς το Μαντζικέρτ.
Είναι η καθοριστική στιγμή που μια διαφαινόμενη νίκη θα μετατραπεί σε απρόσμενη ήττα. Τη σύγχυση, την απουσία επικοινωνίας των γραμμών, θα την εκμεταλλευτεί ο σουλτάνος. Ο Αλπ Αρσλάν, παρακολουθώντας την εξέλιξη της μάχης από τους πρόποδες του λόφου, διέταξε αμέσως την εφεδρεία των 5.000 ιππέων του να σπεύσει προς ενίσχυση των συντρόφων τους, καθώς εκείνοι ανασυγκροτούσαν γρήγορα τις τάξεις τους και ρίχνονταν στην αντεπίθεση, τοξεύοντας τα νώτα των αντιπάλων τους.
Ο Ρωμανός σάστισε από την τούρκικη αντίδραση. Πίστευε ότι ο Σουλτάνος είχε προτιμήσει να αποχωρήσει, παρά να διακινδυνεύσει μία ακόμη συμπλοκή. Τώρα δεν είχε άλλη επιλογή παρά να δώσει την αντίθετη ακριβώς διαταγή: παύση της υποχώρησης και άμεση εμπλοκή σε μάχη. Προσπάθησε να οργανώσει τους άνδρες του Αλυάτη κάτω από τη δική του σημαία. Η σύγχυση όμως ήταν μεγάλη. Οι Σελτζούκοι άρχισαν να σφυροκοπούν την κεντρική φάλαγγα ακόμα πιο επίμονα. Οι βυζαντινοί βρέθηκαν σφυροκοπημένοι και περικυκλωμένοι να αμύνονται απέναντι στους μανιασμένους Τούρκους που έβλεπαν ότι τώρα είχαν το πάνω χέρι.
Ήταν η στιγμή που η επέμβαση της οπισθοφυλακής του Ανδρόνικου Δούκα θα μπορούσε να είχε σώσει τη μάχη. Αν η διοίκησή του έσπευδε μπροστά, θα έκλεινε τα κενά και θα εγκλώβιζε τον εχθρό ανάμεσα στις δύο γραμμές, παρεμποδίζοντας την οπισθοχώρηση. Και πράγματι, εκείνη ήταν η στιγμή που περίμενε και εκείνος – όχι για να καλπάσει μπροστά, αλλά για να συμβάλλει στην καταστροφή. Διέταξε υποχώρηση, διαδίδοντας σε όλους ότι ο Αυτοκράτορας ήταν νεκρός και η μάχη είχε χαθεί. Τα τούρκικα βέλη άρχισαν να σκοτώνουν τους στρατιώτες πισώπλατα. Κάποιος φώναξε «Οι Τούρκοι μας σφάζουν!» και τα πάντα διαλύθηκαν σε μία πανικόβλητη φυγή.
Ο ήλιος είχε πλέον δύσει όταν τα τουρκικά βέλη έριξαν νεκρό το άλογο του Ρωμανού. Εκείνος σηκώθηκε όρθιος, συνεχίζοντας τον λυσσώδη, απελπισμένο αγώνα. Οι Βαράγγοι δημιούργησαν γρήγορα έναν προστατευτικό κλοιό με τις τεράστιες ασπίδες τους, σκορπώντας γύρω τους ένα ανόσιο λουτρό αίματος, στοιβάζοντας γύρω τους έναν σωρό από ακρωτηριασμένους και ημιθανείς Τούρκους. Κανείς δεν εγκατέλειψε τη θέση του. Έμειναν όλοι πιστοί μέχρι το αναπόφευκτο τέλος, το οποίο ήλθε μαζί με το σκοτάδι. Ο ίδιος ο Ρωμανός ήταν από τους τελευταίους που έπεσαν. Όχι νεκρός, αλλά αναίσθητος από αιμορραγία, όταν κάποιο ξίφος τον τραυμάτισε βαριά στο χέρι. Ακόμη και τότε, οι πιστοί Βαράγγοι του τον κάλυψαν με τα πτώματά τους, χωρίς να μπορούν να φαντασθούν πόσο πιο ευεργετικό θα ήταν αν τον είχαν αφήσει να πεθάνει στο πεδίο της μάχης...
Ο ήλιος είχε πλέον δύσει όταν τα τουρκικά βέλη έριξαν νεκρό το άλογο του Ρωμανού. Εκείνος σηκώθηκε όρθιος, συνεχίζοντας τον λυσσώδη, απελπισμένο αγώνα. Οι Βαράγγοι δημιούργησαν γρήγορα έναν προστατευτικό κλοιό με τις τεράστιες ασπίδες τους, σκορπώντας γύρω τους ένα ανόσιο λουτρό αίματος, στοιβάζοντας γύρω τους έναν σωρό από ακρωτηριασμένους και ημιθανείς Τούρκους. Κανείς δεν εγκατέλειψε τη θέση του. Έμειναν όλοι πιστοί μέχρι το αναπόφευκτο τέλος, το οποίο ήλθε μαζί με το σκοτάδι. Ο ίδιος ο Ρωμανός ήταν από τους τελευταίους που έπεσαν. Όχι νεκρός, αλλά αναίσθητος από αιμορραγία, όταν κάποιο ξίφος τον τραυμάτισε βαριά στο χέρι. Ακόμη και τότε, οι πιστοί Βαράγγοι του τον κάλυψαν με τα πτώματά τους, χωρίς να μπορούν να φαντασθούν πόσο πιο ευεργετικό θα ήταν αν τον είχαν αφήσει να πεθάνει στο πεδίο της μάχης...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου