Η επανάσταση του Θωμά του Σλάβου --μέρος Β΄--

 

Η προσαγωγή του Θωμά του Σλάβου μπροστά στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄ Τραυλό και ο μαρτυρικός θάνατός του από το <<Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη>>

 

 

       Ο Μικρασιάτης Θωμάς που  κατόρθωσε να πάρει με το μέρος του όλη την Μικρά Ασία, εκτός από το στρατό δύο Θεμάτων, είχε τη συμπαράσταση  και των Αράβων, Ήρθε σε συνεννόηση με τον χαλίφη Αλ Μαμούν και κέρδισε υποστήριξη, χρήματα και στρατεύματα από τους Άραβες, δίνοντας στο χαλίφη την υπόσχεση να του δοθούν  ορισμένες συνοριακές περιοχές που ανήκαν στο Βυζάντιο. Είχε συγκεντρώσει  ένα μεγάλο αριθμό από ετερογενείς οπαδούς. Κάτω απ’ τη σημαία του τάχθηκαν Άραβες, Πέρσες, Αρμένιοι, Σλάβοι και άλλες φυλές του Καυκάσου, όπως μας παραδίδει ο Ιωσήφ Γεννέσιος. Έχοντας ως στόχο το βυζαντινό θρόνο, ο Θωμάς αναγορεύτηκε αυτοκράτορας στην Αντιόχεια από τον πατριάρχη Ιωβ, έχοντας πάντα την υποστήριξη του Άραβα χαλίφη.
          Ο Μιχαήλ Β', ο οποίος παρακολουθούσε τα όσα διαδραματίζονταν στη Μικρά Ασία από την Κωνσταντινούπολη, διέταξε το πιστό σε αυτόν στράτευμα να κινηθεί εναντίον του Θωμά. Στη συμπλοκή που ακολούθησε οι δυνάμεις του Μιχαήλ Β' τράπηκαν σε φυγή. Έχοντας στην κατοχή του το μεγαλύτερο μέρος των μικρασιατικών παραλίων, ο Θωμάς προχώρησε στη ναυπήγηση πολεμικών και μεταγωγικών πλοίων, για να ενισχύσει με αυτά  στόλο του, ο οποίος περίμενε τις διαταγές του στη Λέσβο. Ο ίδιος κινήθηκε μαζί με τις χερσαίες δυνάμεις προς την Άβυδο, με σκοπό να ενωθεί με τον στόλο και να διαπεραιωθεί στη Θράκη, προκειμένου να επιτεθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης, καθώς μόνο με την κατάληψή της θα μπορούσε να νομιμοποιήσει την άνοδό του στο θρόνο. Περνώντας στις ευρωπαικές ακτές, οι Σλάβοι της Θράκης και της Μακεδονίας ενώθηκαν μαζί του  και η πολιορκία και οι συγκρούσεις ανάμεσα στον αυτοκρατορικό στρατό και στόλο και στον αντίστοιχο των επαναστατών, θα πάρουν μορφή εμφύλιας σύγκρουσης..
            Η πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης  από το Θωμά πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβρη του 821. Ο Θωμάς διέθετε αρκετές πολιορκητικές μηχανές (κριούς, χελώνες και ελεπόλεις), με τις οποίες επιτέθηκε στον τομέα των Βλαχερνών. Ο Μιχαήλ και ο γιος του Θεόφιλος, προσπάθησαν με τη συνδρομή του κλήρου να εμψυχώσουν τους υπερασπιστές των τειχών για να αποκρουστεί η επίθεση. Η προσδοκία του Θωμά ότι οι κάτοικοι της Βασιλεύουσας θα δείλιαζαν μπροστά στο μέγεθος των δυνάμεών του και θα του παρέδιδαν αμέσως την πόλη, διαψεύστηκε. Οι επιθέσεις αποκρούστηκαν από τους αμυνόμενους, ενώ το ίδιο συνέβη και με το ναυτικό, που υπέστη πολλές απώλειες από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, όταν επιχείρησε να πλησιάσει τα παράκτια τείχη.
            Κι  ενώ οι καιρικές συνθήκες εμπόδιζαν την πρόοδο των πολεμικών επιχειρήσεων  και η πολιορκία φαινόταν να έχει βαλτώσει, ο Θωμάς αποφασίζει να τις αναστείλει προσωρινά. Το γεγονός αυτό το εκμεταλλεύθηκε ο Μιχαήλ Β', ο οποίος ενίσχυσε την άμυνα της Κωνσταντινούπολης με δυνάμεις από τα θέματα Αρμενιάκων και Οψικίου.

          Την άνοιξη του 822 ο Θωμάς επανέλαβε την επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης με μεγαλύτερη ένταση, και από το παράκτιο τείχος και από την ξηρά στην περιοχή των Βλαχερνών, χωρίς να σημειώσει ωστόσο τις επιθυμητές επιτυχίες. Έτσι, πολλοί στρατιώτες του άρχισαν να αυτομολούν στον Μιχαήλ Β', ο οποίος μάλιστα τους είχε υποσχεθεί αμνηστία. Τότε αποπειράθηκε να αυτομολήσει προς το αντίπαλο στρατόπεδο και ο άμεσος συνεργάτης του Θωμά, Γρηγόριος Πτερωτός, με τη συνοδεία μικρού στρατιωτικού σώματος. Το γεγονός ωστόσο έγινε έγκαιρα αντιληπτό από τον Θωμά, ο οποίος τον συνέλαβε και τον θανάτωσε. Με αφορμή την επιτυχία του αυτή, ο Θωμάς διακήρυξε ότι είχε νικήσει τις δυνάμεις του Μιχαήλ Β' σε ξηρά και θάλασσα και ζητούσε από το θέμα Ελλάδος, την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου να του παράσχουν ναυτική βοήθεια προκειμένου να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Πράγματι, το θέρος του 822 απεστάλησαν νέα πλοία, τα οποία αγκυροβόλησαν στο λιμάνι των Βυρίδων,βόρεια της Προποντίδος. Εκεί, πριν ακόμη προλάβουν να ενωθούν με τον υπόλοιπο στόλο των στασιαστών, δέχθηκαν επίθεση από τα αυτοκρατορικά πλοία, με αποτέλεσμα τα περισσότερα να καταστραφούν από το υγρόν πυρ, άλλα να πέσουν στα χέρια των αντιπάλων και μόνον ένα μικρό μέρος τους να φτάσει τελικά στον προορισμό του.
        Η εμφύλια σύρραξη στο Βυζάντιο δεν άφησε αδιάφορους τους Βούλγαρους. Ο χαγάνος των Βούλγαρων Ομουρτάγ έστειλε πρεσβεία στον Μιχαήλ, προσφέροντάς του τη συμμαχία του.
         Τον Νοέμβριο του 822 οι Βούλγαροι εισέβαλαν στα βυζαντινά εδάφη, αναγκάζοντας τον Θωμά να κινηθεί μαζί με όλο το στράτευμά του εναντίον τους. Στη μάχη που δόθηκε στην πεδιάδα του Κηδούκτου, ανάμεσα στην Ηράκλεια και τη Σηλυμβρία, αμφότερα τα στρατεύματα υπέστησαν απώλειες. Οι Βούλγαροι επέστρεψαν στα εδάφη τους, ο Θωμάς ωστόσο δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη για να συνεχίσει την πολιορκία της,  λόγω του επερχόμενου χειμώνα αλλά και επειδή δεν διέθετε πλέον στόλο, τα τελευταία πλοία του είχαν παραδοθεί στον Μιχαήλ Β', όταν πολεμούσε με τους Βουλγάρους. Έτσι, στρατοπέδευσε στην πεδιάδα της Διάβασης, περίπου 40 χιλιόμετρα δυτικά της Βασιλεύουσας.
            Η αντίστροφη μέτρηση για την καταστολή της εξέγερσης είχε αρχίσει. Ο Μιχαήλ και ο αυτοκρατορικός στρατός θα επιτεθεί εναντίον των επαναστατών που θα υποχωρήσουν προς την Αρκαδιούπολη. Πολλοί επαναστάτες θα αυτομολήσουν δηλώνοντας την πίστη τους στον αυτοκράτορα Μιχαήλ. Θα ακολουθήσει καταδίωξη των επαναστατών και πολιορκία της Αρκαδιούπολης επί πέντε μήνες. Τελικά, στα μέσα Οκτωβρίου του 823, οι εξαντλημένοι πλέον από την πείνα κάτοικοι της Αρκαδιούπολης, αλλά και μερικοί από τους επαναστάτες συνωμότησαν εναντίον του Θωμά και τον παρέδωσαν στον αυτοκράτορα, ο οποίος τον υπέβαλε σε ακρωτηριασμό και στη συνέχεια τον θανάτωσε.
            Σε μερικές περιοχές της αυτοκρατορίας είχαν μείνει τα τελευταία υπολείμματα της επανάστασης του Θωμά του Σλάβου. Στη Θρακική πόλη Πάνιον ένας ισχυρός σεισμός κατέστρεψε τα τείχη και ο αυτοκρατορικός στρατός εισήλθε εύκολα στην πόλη. Στην Ηράκλεια έγινε καταληψη της πόλης από τη θάλασσα και η καταστολή της εξέγερσης ολοκληρώθηκε με την παράδοση δύο οχυρών και την τιμωρία των διοικητών τους. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ, απόλυτος κυρίαρχος, επέστρεψε με πολλούς αιχμαλώτους στην Κωνσταντινούπολη και γιόρτασε τα επινίκια με ιππικούς αγώνες στον ιππόδρομο. 

 

Αποτίμηση – συνέπειες

 

         Το κίνημα του Θωμά δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως  αμιγής λαϊκή εξέγερση και κοινωνική επανάσταση, αν και απέκτησε τέτοια στοιχεία και έπαιξαν  ρόλο σε αυτό οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Επρόκειτο περισσότερο για εμφύλιο πόλεμο, μια σύγκρουση μεταξύ νομιμότητας και σφετερισμού της εξουσίας, που επηρεάστηκε κυρίως από τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα κίνητρα του στασιαστή, από τον ανταγωνισμό των βυζαντινών επαρχιών με την κεντρική εξουσία και την πολιτική της και από τη διαμάχη για τις εικόνες. Στον εμφύλιο πόλεμο  ενεπλάκησαν και εξωτερικοί εχθροί της αυτοκρατορίας.
            Οι συνέπειές της εξέγερσης ήταν αρνητικές σε πολλά επίπεδα. Εξελίχτηκε σε ένα σκληρό εμφύλιο πόλεμο που κράτησε περίπου τρία χρόνια, αποδυναμώνοντας το στρατό και το στόλο. Όλα αυτά είχαν άμεσες επιπτώσεις στην αμυντική πολιτική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία λίγο αργότερα δεν μπόρεσε να εμποδίσει την κατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες της Ισπανίας, όπως επίσης και την εισβολή των Αράβων της Αφρικής στα βυζαντινά εδάφη της Σικελίας το 827. Ο ζωτκός χώρος της Μικράς Ασίας που ήταν εκτεθειμένος στον αραβικό κίνδυνο θα έπρεπε να προαστατευτεί πάση θυσία. Αντίθετα  στα Βαλκάνια δόθηκε η δυνατότητα να υπάρξει μια προσέγγιση με τους Βούλγαρους Σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, οι εκτεταμένες καταστροφές που σημειώθηκαν στις διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας και κυρίως τη Θράκη, λόγω της μακρόχρονης παραμονής μεγάλων μονάδων στρατού, των ενόπλων συγκρούσεων και των επιδρομών, αποδιοργάνωσαν την οικονομική ζωή και κοινωνική ζωή.