Η παιδεία και ο πολιτισμός στην ενετοκρατούμενη Κρήτη
Κατά τους δύο πρώτους αιώνες της ενετοκρατίας, οπότε το κλίμα που διέκρινε τις σχέσεις Βενετών και Κρητικών – μέσα στα συνεχή επαναστατικά κινήματα των δεύτερων – ήταν κλίμα μισαλλοδοξίας και αμοιβαίας δυσπιστίας, η πολιτισμική επικοινωνία ανάμεσα στους δύο λαούς ήταν αδύνατη. Τα πρώτα διακόσια χρόνια η πολιτιστική ζωή τροφοδοτούνταν από την παράδοση ενώ σημαντικό ρόλο είχαν οι βυζαντινοί λόγιοι, οι οποίοι είχαν συρρεύσει στο νησί μετά την πτώση της Βασιλεύουσας. Η εκπαίδευση ακολουθούσε τα βυζαντινά πρότυπα, ήταν μια υπόθεση των αστών και πλουσίων και παρέχονταν κυρίως από τους ιερωμένους.
Τα πρώτα γράμματα, δηλαδή ανάγνωση και γραφή, οι νέοι τα μάθαιναν από ιδιωτικούς διδασκάλους, που παρέδιδαν μαθήματα επ’ αμοιβή κατ’ οίκον, σε διδακτήρια με μικρό αριθμό μαθητών και – συνηθέστερα – σε σχολεία, που λειτουργούσαν σε μοναστήρια ή ήταν εξαρτημένα από την Εκκλησία.
Υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες ότι στον Χάνδακα – σημερινό Ηράκλειο – λειτουργούσαν σχολεία ελληνικής και λατινοϊταλικής παιδείας. τα παιδιά μάθαιναν «φράγκικα», δηλ. λατινικά και ιταλικά, και «ρωμαίικα», δηλ. αρχαία και νέα ελληνικά.
Η παιδεία στη βενετοκρατούμενη Κρήτη παρουσιάζει ιδιαίτερη άνθηση μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, οπότε παγιώνεται η βενετική κυριαρχία, καταλαγιάζουν τα επαναστατικά κινήματα και αμβλύνονται οι αντιθέσεις Βενετών και Κρητικών. Την στιγμή που οι υπόλοιπες ελληνικές περιοχές ζούσαν με την απειλή της οθωμανικής εισβολής, στην Κρήτη έφτανε ο απόηχος της Αναγέννησης που ανθούσε στην Ιταλία. Η παιδεία ήταν δίγλωσση και οι μορφωμένοι έπρεπε να γνωρίζουν και την ελληνική και την ιταλική και σε υψηλότερο επίπεδο την αρχαία ελληνική και τη λατινική.
Αυτό που εντυπωσιάζει τους μελετητές της επίμαχης περιόδου είναι ο απροσδόκητα μεγάλος αριθμός εγγραμμάτων σε όλες τις κοινωνικές τάξεις της Κρήτης, φαινόμενο που εμφανίζεται ταυτόχρονα με την ύπαρξη πλήθους ιδιωτικών δασκάλων της λατινικής και της ελληνικής, αλλά και ειδικότερων αντικειμένων: μουσικής, ζωγραφικής, πρακτικής ιατρικής, φαρμακοποιίας κ.ά.
Τα πρώτα γράμματα, δηλαδή ανάγνωση και γραφή, οι νέοι τα μάθαιναν από ιδιωτικούς διδασκάλους, που παρέδιδαν μαθήματα επ’ αμοιβή κατ’ οίκον, σε διδακτήρια με μικρό αριθμό μαθητών και – συνηθέστερα – σε σχολεία, που λειτουργούσαν σε μοναστήρια ή ήταν εξαρτημένα από την Εκκλησία.
Υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες ότι στον Χάνδακα – σημερινό Ηράκλειο – λειτουργούσαν σχολεία ελληνικής και λατινοϊταλικής παιδείας. τα παιδιά μάθαιναν «φράγκικα», δηλ. λατινικά και ιταλικά, και «ρωμαίικα», δηλ. αρχαία και νέα ελληνικά.
Η παιδεία στη βενετοκρατούμενη Κρήτη παρουσιάζει ιδιαίτερη άνθηση μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, οπότε παγιώνεται η βενετική κυριαρχία, καταλαγιάζουν τα επαναστατικά κινήματα και αμβλύνονται οι αντιθέσεις Βενετών και Κρητικών. Την στιγμή που οι υπόλοιπες ελληνικές περιοχές ζούσαν με την απειλή της οθωμανικής εισβολής, στην Κρήτη έφτανε ο απόηχος της Αναγέννησης που ανθούσε στην Ιταλία. Η παιδεία ήταν δίγλωσση και οι μορφωμένοι έπρεπε να γνωρίζουν και την ελληνική και την ιταλική και σε υψηλότερο επίπεδο την αρχαία ελληνική και τη λατινική.
Αυτό που εντυπωσιάζει τους μελετητές της επίμαχης περιόδου είναι ο απροσδόκητα μεγάλος αριθμός εγγραμμάτων σε όλες τις κοινωνικές τάξεις της Κρήτης, φαινόμενο που εμφανίζεται ταυτόχρονα με την ύπαρξη πλήθους ιδιωτικών δασκάλων της λατινικής και της ελληνικής, αλλά και ειδικότερων αντικειμένων: μουσικής, ζωγραφικής, πρακτικής ιατρικής, φαρμακοποιίας κ.ά.
Σύμφωνα με ποικίλες μαρτυρίες, το γενικότερο μορφωτικό επίπεδο στις πόλεις ιδιαίτερα της Κρήτης πρέπει να ήταν υψηλό. Όπως επισημαίνει ο Κ. Θ. Δημαράς, «αν δεν υπήρχαν ανώτερες σπουδές, υπήρχε πάντως ανώτερη παιδεία». Σε κάθε περίπτωση, βέβαιο πρέπει να θεωρείται ότι η στοιχειώδης γνώση της ανάγνωσης και της γραφής, που προϋπέθετε κάποια μαθητεία, ήταν αρκετά διαδεδομένη στις κοινωνίες του Χάνδακα και των λοιπών κρητικών πόλεων του 16ου και 17ου αιώνα, πράγμα που, πέραν των άλλων, αντικατοπτρίζεται και στο μορφωτικό επίπεδο του κλήρου, επίπεδο που εμφανίζεται προοδευτικά υψηλότερο
Την παιδεία και την πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού ευνοούν η γενικότερη οικονομική ανάπτυξη, η χαλάρωση της πολιτικής εξάρτησης από τη Βενετία αλλά και η παρουσία λόγιων προσφύγων από την Πόλη που αναζητούσαν καταφύγιο στην Κρήτη μετά την άλωση από τους Τούρκους. Πολλοί Κρητικοί συνέχιζαν τις σπουδές τους στα πανεπιστήμια της Ιταλίας και ιδιαίτερα της Πάδοβας και στο ελληνικό κολέγιο του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη.
Την εξάπλωση της παιδείας βοήθησε και η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Στη Βενετία ιδρύθηκαν τυπογραφεία που τύπωναν βιβλία και στα ελληνικά, για να καλύψουν τη μεγάλη ζήτηση της ελληνικής παιδείας. Σημαντικές προσωπικότητες ήταν ο πρώτος εκδότης των «Απάντων» του Πλάτωνα και άλλων αρχαίων κειμένων Μάρκος Μουσούρος, ο Φραγκίσκος Πόρτος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, ο σημαντικότερος Έλληνας οπαδός της Μεταρρύθμισης, φίλος του Καλβίνου και διακεκριμένος μελετητής αρχαίων ελληνικών κειμένων, ο κρητικός Ζαχαρίας Καλλέργης που ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στη Βενετία και πλήθος άλλων που ταξίδεψαν και έφτασαν από την Ισπανία και την Αγγλία ως τη Ρωσία. Ξεχωριστή θέση κατέχει ο κορυφαίος ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος που ξεκίνησε από το Χάνδακα και έφτασε ως την Ισπανία μένοντας γνωστός στην παγκόσμια τέχνη ως <<ο Έλληνας>>, <<el Greco>>.
Σημαντική ήταν η λογοτεχνική παραγωγή στο νησί. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι Κρήτες λογοτέχνες είναι η δημώδης ελληνική με την χρήση και ιταλικών στοιχείων. Σατιρικός ποιητής ήταν ο Σαχλίκης, ιδαίτερα καυστικός και αισχρολογος ο οποίος έγραψε ένα μέρος του έργου του στη φυλακή. Ο Ρεθύμνιώτης Μπεργαδής προσπάθησε να μιμηθεί το Δάντη, περιγράφοντας στο ποίημα <<Απόκοπος>> μια φανταστική κάθοδό του στον Άδη. Κορυφαία έργα της κρητικής λογοτεχνίας θεωρούνται η <<Ερωφίλη>> του Γεώργιου Χορτάτση και ο <<Ερωτόκριτος>> του Βιτσέντζου Κορνάρου, ο οποίος έγραψε και το σημαντικό θεατρικό έργο η <<Θυσία του Αβραάμ>>. Θεατρικό έργο (κωμωδία) είναι και ο <<Κατζούρμπος>> του Χορτάτση.
Στην ζωγραγική, που συδυάζει τη βυζαντινή τεχνοτρoπία με τις επιρροές της Δύσης, εκτός από το Θεοτοκόπουλο διακρίθηκαν ο αγιογράφος των Μετεώρων και του Αγίου Όρους Θεοφάνης Στρελίτζας ή Μπαθάς και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής, πέρα από τα βενετσιάνικα κάστρα που διατηρούνται μέχρι και σήμερα, χτίστηκαν σημαντικά κτίρια με επιβλητικότερο από όλα τη Λότζια, την οποία κατασκεύασε ο Μοροζίνι το 1628 στο Χάνδακα και που σήμερα στεγάζει το Δημαρχείο του Ηρακλείου.
Σημαντική ήταν η λογοτεχνική παραγωγή στο νησί. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι Κρήτες λογοτέχνες είναι η δημώδης ελληνική με την χρήση και ιταλικών στοιχείων. Σατιρικός ποιητής ήταν ο Σαχλίκης, ιδαίτερα καυστικός και αισχρολογος ο οποίος έγραψε ένα μέρος του έργου του στη φυλακή. Ο Ρεθύμνιώτης Μπεργαδής προσπάθησε να μιμηθεί το Δάντη, περιγράφοντας στο ποίημα <<Απόκοπος>> μια φανταστική κάθοδό του στον Άδη. Κορυφαία έργα της κρητικής λογοτεχνίας θεωρούνται η <<Ερωφίλη>> του Γεώργιου Χορτάτση και ο <<Ερωτόκριτος>> του Βιτσέντζου Κορνάρου, ο οποίος έγραψε και το σημαντικό θεατρικό έργο η <<Θυσία του Αβραάμ>>. Θεατρικό έργο (κωμωδία) είναι και ο <<Κατζούρμπος>> του Χορτάτση.
Στην ζωγραγική, που συδυάζει τη βυζαντινή τεχνοτρoπία με τις επιρροές της Δύσης, εκτός από το Θεοτοκόπουλο διακρίθηκαν ο αγιογράφος των Μετεώρων και του Αγίου Όρους Θεοφάνης Στρελίτζας ή Μπαθάς και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής, πέρα από τα βενετσιάνικα κάστρα που διατηρούνται μέχρι και σήμερα, χτίστηκαν σημαντικά κτίρια με επιβλητικότερο από όλα τη Λότζια, την οποία κατασκεύασε ο Μοροζίνι το 1628 στο Χάνδακα και που σήμερα στεγάζει το Δημαρχείο του Ηρακλείου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου