 |
| Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Β΄καταδιώκει τον επαναστάτη Θωμά Σλάβο και απλώνει το χέρι για να του αφαιρέσει το στέμμα.Μικρογραφία απο το <<Χρονικό του Κωνσταντίνου Μανασσή>> του 13ου αιώνα (βιβλιοθήκη Βατικανού) |
Κοινωνικά και επαναστατικά κινήματα στο Βυζάντιο.
Η εξέγερση του Θωμά του Σλάβου ξέσπασε γύρω στο 820 στα τέλη της βασιλείας του Λέοντα Ε΄ και ολοκληρώθηκε με την καταστολή της από το διάδοχό του Μιχαήλ Β΄,το 823. Το επαναστατικό κίνημα πήρε πολιτικές, θρησκευτικές και φυλετικές διαστάσεις, πρωτίστως όμως ήταν μια διαμάχη για τη διεκδίκηση του αυτοκρατορικού θρόνου.Στην βαλκανική χερσόνησο επικρατούσε ειρήνη με τους Βούλγαρους, ενώ στην Ανατολή, οι επιθέσεις των Αράβων ήταν συχνό φαινόμενο και απειλούσαν τις ανατολικές επαρχίες τους Βυζαντίου. Τα χρόνια αυτά, την κοινωνία ολόκληρης της αυτοκρατορίας απασχολούσε το θέμα της εικονομαχίας, που είχε ευρύτερες κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις.
Ο Θωμάς ο Σλάβος ή Σκλαβηνός υπήρξε Βυζαντινός αξιωματικός του στρατού.Γεννήθηκε στη ΒΑ Μικρά Ασία, στην περιοχή της Χαλδίας (ανατολικό άκρο του Πόντου), πιθανότατα μεταξύ του 760 και του 770 μ.Χ.,από φτωχή αγροτική οικογένεια, σλαβικής καταγωγής. Σλαβικοί πληθυσμοί είχαν εγκατασταθεί νωρίτερα σε μικρασιατικά εδάφη και ιδίως στο θέμα του Οψικίου.
Εντάχθηκε στο στρατό και γρήγορα ξεχώρισε κερδίζοντας αξιώματα. Συνδέθηκε με φιλία με τον Λέοντα Αρμένιο, μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄, ο οποίος είχε στενές φιλικές σχέσεις με τον επίσης αξιωματικό Μιχαήλ Τραυλό, μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Β'. Το 803 τον συναντάμε υψηλόβαθμο αξιωματικό, πιθανώς τουρμάρχη, δηλαδή διοικητή μεραρχίας ή ταξιαρχίας, και υποστηρικτή του στασιαστή στρατηγού Βαρδανίου Τούρ.
Όταν ο φίλος του Λέων έγινε αυτοκράτορας το 813, τον αποκατέστησε ορίζοντάς τον τουρμάρχη των Φοιδεράτων στο Θέμα Αρμενιακών. Τα Χριστούγεννα του 820, αμέσως μετά την δολοφονία του Λέοντος από συνωμότες κατευθυνόμενους από τον Μιχαήλ, ο Θωμάς, προκειμένου να εκδικηθεί για τη δολοφονία του αυτοκράτορα και φίλου του, να τιμωρήσει τον δολοφόνο, με τον οποίον ανέκαθεν είχε προσωπικές διαφορές, και ταυτόχρονα να ικανοποιήσει τις δικές του πολιτικές φιλοδοξίες, αρνείται να αναγνωρίσει τον νέο αυτοκράτορα και στασιάζει αμέσως εναντίον του, κατηγορώντας τον ως σφετεριστή και προβάλλοντας τον εαυτό του ως προστάτη της αυτοκρατορικής νομιμότητας.
Οι πολεμικές και πνευματικές ικανότητες του Θωμά τον είχαν καταστήσει ιδιαίτερα δημοφιλή στους στρατιώτες της Μικράς Ασίας. Η δημοτικότητα του Θωμά αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν σκεφτούμε ότι την ίδια περίοδο ο Μιχαήλ Β', άνδρας σε μεγάλο βαθμό άγνωστος μέχρι τότε και αντιπαθής λόγω των αναφερόμενων ελαττωμάτων του και της αμφισβητούμενης γενναιότητός του, δεν είχε προλάβει να εδραιωθεί στη συνείδηση των υπηκόων του ως αυτοκράτoρας και ιδρυτής μιας νέας δυναστείας. Η στάση του Θωμά δεν απειλούσε ουσιαστικά μια εδραιωμένη αυτοκρατορική νομιμότητα, όπως συνέβαινε στην περίπτωση ανάλογων στάσεων στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά ήταν περισσότερο μια ισότιμη διεκδίκηση του θρόνου ανάμεσα σε δύο στρατιωτικούς αξιωματούχους. Υπέρ του Θωμά λειτούργησαν τόσο η ισχυρή και γνώριμη στους κατοίκους της Μικράς Ασίας προσωπικότητά του, όσο και το γεγονός ότι δεν είχε αναμειχθεί στη δολοφονία του Λέοντος Ε', ο οποίος είχε πολλούς υποστηρικτές στην ίδια περιοχή.
Ο ανομοιογενής φυλετικά χώρος της Μ. Ασίας ήταν κατάλληλος για την εξάπλωση ενός τέτοιου κινήματος. Την αυτονομιστική τάση των ανατολικών θεμάτων βοηθούσε και η μακρινή απόσταση από την Πόλη, αλλά και το θέμα της εικονομαχίας. Ο επαναστάτης Θωμάς χρησιμοποίησε τη δυσαρέσκεια ενός τμήματος του λαού που προκλήθηκε από τη συνεχιζόμενη εικονομαχία και εμφανίστηκε ως υπέρμαχος των Εικονοφίλων και μάλιστα ισχυριζόταν ότι ήταν ο παράνομα εκθρονισμένος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο ΣΤ΄. Θα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε ότι οι επαρχίες της Μικράς Ασίας είχαν αποδεχτεί περισσότερο την εικονομαχική πολιτική από ότι τα ευρωπαϊκά θέματα. Ο Θωμάς εμφανιζόμενος ως εικονολάτρης, βρήκε την ευκαιρία να διαφοροποιηθεί από την επίσημη κρατική πολιτική των Ισαύρων.
Η επαναστατική αυτή κίνηση, με τις κατάλληλες κινήσεις από το Θωμά πήρε το χαρακτήρα κοινωνικής εξέγερσης. Ο Θωμάς εμφανίστηκε ως προστάτης των φτωχών αγροτών στους οποίους υποσχέθηκε απαλλαγή από τα φορολογικά τους βάρη. Συνέλαβε όλους τους φοροεισπράκτορες και με τις τοπικές εισπράξεις στρατολόγησε αρκετούς άνδρες από πολλές φυλές αλλά και δουλοπάροικους, ακόμα και με τη βία. Με τον τρόπο αυτό κινητοποίησε τις μάζες που δεινοπαθούσαν κάτω απ΄ την οικονομική δυσπραγία, την υπέρμετρη φορολογική καταπίεση και την αυθαιρεσία των κυβερνητικών οργάνων.
Όλη η επαναστατική κίνηση παρουσιάστηκε σαν μια εξέγερση των δούλων εναντίον των κυρίων. Αν και οι προηγούμενοι αυτοκράτορες, ο Λέοντας ο Ε΄ και οι υπόλοιποι Ίσαυροι είχαν ακολουθήσει αντιαριστοκρατική πολιτική, πιθανότατα η ακριβώς αντίθετη πολιτική του Μιχαήλ αλλά και η προφανής, λανθασμένα όπως αποδείχτηκε, αδυναμία του, έδωσε ώθηση στο κίνημα του Θωμά. Για την καταστολή της εξέγερσης ο Μιχαήλ θα στηριχτεί σε πολλούς αριστοκράτες αλλά θα αναζητήσει συμμάχους και σε παλιούς υποστηρικτές του Λέοντα Ε΄.
Το επαναστατικό του κίνημα στηρίχθηκε σε κοινωνικές, θρησκευτικές και εθνικές αντιθέσεις, διαδόθηκε ταχύτατα στο μεγαλύτερο τμήμα της Μ. Ασίας. Οι πρώτοι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία στη περιοχή της Βιθυνίας γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, ενώ αργότερα είχαμε και άλλες εγκαταστάσεις. Πολλοί από αυτούς, και γιατί ο Θωμάς ήταν ένα οικείο σε αυτούς πρόσωπο αλλά και λόγω της καταγωγής του, πύκνωσαν τις γραμμές του. Το να υποθέσουμε όμως ότι η επανάσταση είχε αμιγώς εθνικά χαρακτηριστικά είναι υπερβολικό και αδικαιολόγητο. Το θέμα του Οψικίου με την περιοχή της Βιθυνίας που περιλάμβανε το μεγαλύτερο αριθμό Σλάβων, παρέμεινε πιστό στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄. Οι Σλάβοι της Μικράς Ασίας δεν είχαν δικές τους μορφές κοινωνικής συγκρότησης που θα τους επέτρεπαν, με βάση την εθνική τους συνείδηση, να αμφισβητήσουν την κεντρική εξουσία, είχαν ενταχτεί στο κρατικό μηχανισμό της αυτοκρατορίας και είχε αρχίσει η διαδικασία του εξελληνισμού τους. Το πιο ασφαλές συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε είναι ότι η συμμετοχή τους στο επαναστατικό κίνημα καθορίστηκε περισσότερο από την κοινωνική και επαγγελματική τους θέση (αγρότες) και την κακή οικονομική τους κατάσταση, όπως συνέβη και με τους υπόλοιπους πληθυσμούς που συμμετείχαν στο κίνημα.
Ο Θωμάς, αν και οι πηγές σ’ αυτό το σημείο παρουσιάζουν αντιθέσεις, φαίνεται να ήταν Σλαβικής καταγωγής, αλλά είχε καταλάβει σημαντικές θέσεις στο Βυζάντιο και είχε γίνει Ρωμαίος ή τουλάχιστον παρουσίαζε τον εαυτό του σαν Ρωμαίο, όπως φαίνεται απ’ το γεγονός ότι παρουσιαζόταν σαν ο Κων/νος ο ΣΤ΄, αποβλέποντας στον αυτοκρατορικό θρόνο.
Στην προσπάθειά του να καταλάβει το θρόνο, υποστηρίχθηκε από πολλά στοιχεία τα οποία ήταν δυσαρεστημένα απ’ τη διακυβέρνηση του Μιχαήλ Β΄.
Το επαναστατικό του κίνημα στηρίχθηκε σε κοινωνικές, θρησκευτικές και εθνικές αντιθέσεις, διαδόθηκε ταχύτατα στο μεγαλύτερο τμήμα της Μ. Ασίας. Οι πρώτοι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία στη περιοχή της Βιθυνίας γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, ενώ αργότερα είχαμε και άλλες εγκαταστάσεις. Πολλοί από αυτούς, και γιατί ο Θωμάς ήταν ένα οικείο σε αυτούς πρόσωπο αλλά και λόγω της καταγωγής του, πύκνωσαν τις γραμμές του. Το να υποθέσουμε όμως ότι η επανάσταση είχε αμιγώς εθνικά χαρακτηριστικά είναι υπερβολικό και αδικαιολόγητο. Το θέμα του Οψικίου με την περιοχή της Βιθυνίας που περιλάμβανε το μεγαλύτερο αριθμό Σλάβων, παρέμεινε πιστό στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄. Οι Σλάβοι της Μικράς Ασίας δεν είχαν δικές τους μορφές κοινωνικής συγκρότησης που θα τους επέτρεπαν, με βάση την εθνική τους συνείδηση, να αμφισβητήσουν την κεντρική εξουσία, είχαν ενταχτεί στο κρατικό μηχανισμό της αυτοκρατορίας και είχε αρχίσει η διαδικασία του εξελληνισμού τους. Το πιο ασφαλές συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε είναι ότι η συμμετοχή τους στο επαναστατικό κίνημα καθορίστηκε περισσότερο από την κοινωνική και επαγγελματική τους θέση (αγρότες) και την κακή οικονομική τους κατάσταση, όπως συνέβη και με τους υπόλοιπους πληθυσμούς που συμμετείχαν στο κίνημα.
Ο Θωμάς, αν και οι πηγές σ’ αυτό το σημείο παρουσιάζουν αντιθέσεις, φαίνεται να ήταν Σλαβικής καταγωγής, αλλά είχε καταλάβει σημαντικές θέσεις στο Βυζάντιο και είχε γίνει Ρωμαίος ή τουλάχιστον παρουσίαζε τον εαυτό του σαν Ρωμαίο, όπως φαίνεται απ’ το γεγονός ότι παρουσιαζόταν σαν ο Κων/νος ο ΣΤ΄, αποβλέποντας στον αυτοκρατορικό θρόνο.
Στην προσπάθειά του να καταλάβει το θρόνο, υποστηρίχθηκε από πολλά στοιχεία τα οποία ήταν δυσαρεστημένα απ’ τη διακυβέρνηση του Μιχαήλ Β΄.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου