Το Πρωτάτο του Αγίου Όρους

                

 

 

                    H  πολίχνη των Καρυών  είναι  η πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας του Αγίου Όρους . Όλα τα κτίσματα που υπάρχουν στις Καρυές ανήκουν στις είκοσι μονές.
                  Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο περίφημος ναός του Πρωτάτου, που ονομάστηκε έτσι διότι αποτελεί την έδρα του Πρωτεπιστάτη (Πρώτου). O ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι ο αρχαιότερος όλων των καθολικών του Αγίου Όρους. Στην αρχική του μορφή, η οποία ανάγεται στον 10ο αιώνα, ήταν τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο φωταγωγό. Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα διαδοχικών επεμβάσεων και ανακαινίσεων, με σπουδαιότερη αυτήν του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη (πριν τα μέσα του 10ου αιώνα). Τυπολογικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος, διαμορφώνοντας με αυτόν τον τρόπο τους "χορούς".

                 Στο ναό του Πρωτάτου διασώζεται ένα εξαιρετικό σύνολο τοιχογραφιών αντιπροσωπευτικό της άνθησης της μνημειακής ζωγραφικής που παρατηρείται στο Όρος στο τέλος του 13ου και στις αρχές του 14ου. Στις επιφάνειες των τοίχων του ναού η διακόσμηση διατάσσεται σε τέσσερις επάλληλες ζώνες. Στην ανώτερη και κατώτερη ζώνη παριστάνονται ολόσωμες μορφές προπατόρων, προφητών και στρατιωτικών αγίων. Στις δύο ενδιάμεσες και πλατύτερες ζώνες απεικονίζονται, χωρίς διαχωριστικές ταινίες αναμεσά τους, ευαγγελικές σκηνές και σκηνές από το βίο της Θεοτόκου. Μεταξύ αυτών των σκηνών παρεμβάλλονται οι Ευαγγελιστές. Τοιχογραφημένες εικόνες της Ένθρονης Θεοτόκου και του Ένθρονου Χριστού κοσμούν τα δύο μεγάλα προσκυνητάρια μπροστά από το ιερό. Στο ιερό βήμα παριστάνονται κυρίως αγιορείτες άγιοι. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του Πρωτάτου, ο οποίος εκτελέσθηκε πιθανότατα κατά την πρώτη πατριαρχία του Αθανασίου Α' (1289-93, 1305-10), αποδίδεται σύμφωνα με την Ερμηνεία της ζωγραφικής Τέχνης του Διονυσίου εκ Φουρνά του 18ου αι. στον μυθικό ζωγράφο Μανουήλ Πανσέληνο από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος είναι άγνωστος από άλλες πηγές. Η συγγένεια των τοιχογραφιών του Πρωτάτου με τις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Ευθυμίου στη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, οι οποίες χρονολογούνται στα 1303, ενισχύουν την απόδοση τους σε καλλιτεχνικό εργαστήριο της Θεσσαλονίκης.
                  Το μαρμάρινο τέμπλο του ναού χρονολογείται στο 10ο αι. και διατηρεί τον τύπο των παλαιών χαμηλών βυζαντινών τέμπλων. Μέσα στο ιερό βήμα φυλάσσεται η θαυματουργή βυζαντινή εικόνα της Παναγίας, το «Άξιόν Εστι», που αποτελεί την κοινή εφέστια εικόνα ολόκληρου του Αγίου Όρους.
                  Στο ναό διαμορφώνονται δύο νάρθηκες, ένας στα δυτικά και ένας στα βόρεια, όπου υπάρχει ένα κενοτάφιο, το οποίο θυμίζει τη σφαγή των μοναχών από τους Καταλανούς πειρατές στις αρχές του 14ου αι. Τέλος, στα ανατολικά του ναού υψώνεται το κωδωνοστάσιο, που χτίστηκε στα μέσα του 16ου αι. από τον Πρώτο Σεραφείμ και επισκευάστηκε αργότερα. (*)

                  Εκτός από το ναό του Πρωτάτου, στις Καρυές βρίσκονται το κελλί του Ραβδούχου με τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, καθώς επίσης και το μεταβυζαντινό κελλί του Διονυσίου εκ Φουρνά. Γνωστή είναι επίσης και η Σκήτη του Αγίου Ανδρέα, όπου βρίσκεται ο μεγαλοπρεπής ναός του, ο μεγαλύτερος των Βαλκανίων κατά το 19ο αιώνα.

                 Στις Καρυές εδρεύει η Ιερά Κοινότητα, η πλούσια βιβλιοθήκη της οποίας συμπεριλαμβάνει 117 χειρόγραφους κώδικες, από τους οποίους οι 47 είναι περγαμηνοί, και μεγάλο αριθμό εντύπων βιβλίων. Στο αρχειοφυλάκιο του Πρωτάτου φυλάσσεται το πρώτο Τυπικό του Αγίου Όρους, ο λεγόμενος «Τράγος» (972), με το οποίο εισάγεται επίσημα το κοινοβιακό σύστημα στο Άγιο Όρος και το οποίο διασώζει την ιδίοχειρη υπογραφή του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή .

 

Πηγές -- Σελίδα του υπουργείου πολιτισμού, εγκυκλοπαίδεια << Μαλλιάρης Παιδεία >>