ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ

          

 

 

 

          Στο όρος Μελά, 40 χλμ. νότια της Τραπεζούντας, είναι χτισμένο το ξακουστό χριστιανικό ορθόδοξο μοναστήρι Παναγίας Σουμελά, σύμβολο επί 16 αιώνες του Ποντιακού Ελληνισμού. Στη μονή αυτή φιλοξενήθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας,την οποία φιλοτέχνησε ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς. Ύστερα από πολλούς αγώνες δημιουργήθηκε η μονή της Παναγίας Σουμελά στη Καστανιά Βέροιας.Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος Μελά και του Ποντιακού ιδιώματος «σού», που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».
Ιστορία

             Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι χτίστηκε από τους Αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σοφρώνιο, οι οποίοι οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου μετά από φανέρωση της Παναγίας, με σκοπό να δημιουργήσουν το νέο της κατάλυμα. Εκεί, σε μια σπηλιά είχε μεταφερθεί από αγγέλους η ιερή εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας. Οι μοναχοί έχτισαν με τη βοήθεια της γειτονικής μονής Βαζελώνα  κελί και στη συνέχεια εκκλησία. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο. Χριστιανοί αλλά και μουσουλμάνοι επισκέπτονται το μοναστήρι για να δοκιμάσουν τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

           Κατά καιρούς, η μονή υπέστη βαρβαρικές επιδρομές που οδήγησαν ακόμα και σε ερημώσεις της. Μία από αυτές ήταν στα τέλη του 6ου αιώνα, όταν λεηλατήθηκε από επιδρομές ληστών αλλά το 644 επανιδρύθηκε από τον Τραπεζούντιο Όσιο Χριστόφορο.
          Την περίοδο της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη αίγλη και του χορηγήθηκαν σημαντικά προνόμια. Ανάμεσα σε αυτούς, που προσέφεραν στη μονή ξεχωρίζουν ο Μανουήλ Γ΄ Κομνηνός(1390-1417) και ο Αλέξιος Γ΄(1349-1390). Ο πρώτος αφιέρωσε στη μονή το 1390 ένα κομμάτι από το Τίμιο Ξύλο του Σταυρού του Χριστού, το οποίο σήμερα μετά από πολλές περιπέτειες βρίσκεται μαζί με τα άλλα κειμήλια της μονής στο νέο της θρόνο, την Καστανιά Βέροιας. Οι αυτοκράτορες παραχώρησαν στη μονή τα εισοδήματα από τα γύρω χωριά και όρισαν σαράντα φρουρούς, τους πάροικους, για την προστασία της. Ο Αλέξιος Γ’ μάλιστα την οχύρωσε καλά, έχτισε πύργους, νέα κελιά και ανακαίνισε τα παλαιά της κτίσματα. Πολύτιμα έγγραφα και πολλά αρχαία χειρόγραφα φυλάγονταν στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού, μέχρι τον ξεριζωμό. Mέσα στη βιβλιοθήκη της μονής βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Iωαννίδης το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Aκρίτα.

         Τα μοναστήρια του Πόντου υπέφεραν από τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Νεότουρκων και των Κεμαλικών. Το 1922 οι Τούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι. Οι μοναχοί πριν την αναγκαστική έξοδο το 1923 έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου και το σταυρό του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Κομνηνού.

           Η απεριόριστη αγάπη των ξεριζωμένων στη Σουμελιώτισσα, η αθεράπευτη νοσταλγία τους για τις αξέχαστες πατρίδες ενισχύει την ελπίδα της απελευθέρωσής της. Έτσι, το 1931, με τη μεσολάβηση του Ελευθέριου Βενιζέλου στον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού, στάλθηκε στον Πόντο και μετέφερε στην Ελλάδα τα κειμήλια αυτά ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Σουμελιώτης. Η εικόνα, ο πολύτιμος σταυρός και το ευαγγέλιο του Όσιου Χριστόφορου μεταφέρθηκαν προσωρινά στο Βυζαντινό μουσείο Αθηνών.
             Στα χρόνια που ακολούθησαν μια άλλη ιστορία γράφεται στον ελλαδικό χώρο…